‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍پاسخ تمرین های درس دهم عربی اول دبیرستان:

التمرین الاول :

جمله های زیر را جای مناسبی از جدول قرار دهید :

التمرین الثانی :

فاعل را به مبتدا و مبتدا را به فاعل تبدیل کن و تغییرات لازم را انجام بده :

۱.  المومنون یأمرون بالمعروف.

۲. الوالدان یعطفان علینا.

۳. ساعدت التلمیذتان امهما .

۴. المسلمات یجتمعن فی المسجد.

۵.تعطف الممرضات علی المرضی.

۶.رفع المسلمون اعلام الحضارة فی العالم.

التمرین الثالث :

خطا را در هر عبارت مشخص کرده و سپس صحیح آن را بنویسید:

۱.لایحصلُ (لاتحصلُ)

۲.المعلمُ(المعلمون)

۳.حسنَ(حسنُ)

۴.ترفعُ(یرفعُ) – قیمةُ(قیمةَ)

التمرین الرابع:

در هر تصویر جای خالی را پر کنید :

فاعل : قطة – مفعول : فئراناً

مبتدا : هی / نحن  -  خبر: لاتذهب/جربنا

مفعول: (ها) در نهاجمها – جاروجرور:من مکانِ

فعل:اهاجم/اغتنموا – فاعل:أنا / (و) در اغتنموا

فعل:تقدمت/شاهد/تهرب  -  فاعل:هی / الجمیع / القطة

لازم:فرحن – متعدی:شاهدت

التمرین الخامس :

۱.میوه برای سلامتی بدن مفید است.

الف.الفاکهة مفیدة لسلامة البدن.

۲.فرصت را برای یادگیری غنیمت شمارید.

ب.اغتنموا الفرصة للتعلم.

۳.مسلمانان برای کاری مهم در مسجد جمع می شوند.

الف.یجتمع المسلمون لأمر مهم فی المسجد.

التمرین السادس:

الاعراب و تحلیل صرفی صحیح را انتخاب کنید.

العاقلُ یغتنمُ الفرصة فی الحیاة .

العاقلُ : اسم-مشتق(اسم فاعل)-مذکر-معرب / مبتدا و مرفوع و جمله اسمیه

یغتنم : فعل-مضارع-للغائب-مزیدثلاثی-متعد-معرب/فعل و فاعله ضمیر هو مستتر و جمله فعلیه وخبرمن نوع فعلیه و مرفوع محلا.

الفرصة :اسم-جامد-معرب-مفرد-مونث/ مفعول و منصوب

فی:حرف جر – مبنی علی السکون

الحیاة:اسم-مفرد-مونث-جامد-معرب/مجرور به حرف جر

‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍پاسخ تمرین های درس نهم عربی اول دبیرستان:

التمرین الاول :

صحیح و غلط را در عبارتهای زیر تعیین کنید.

۱.امام با حرکتش اصلاح امت پیامبر خدا را قصد کرد. (صحیح)

۲.خداوند توبه حر را پذیرفت .(صحیح)

۳.کاروان امام (ع) به کوفه رسید .(غلط)

۴. اهل کوفه برای دعوت امام (ع) نامه ها نفرستادند.(غلط)

التمرین الثانی :

جای خالی را با صیغه مناسب پر کنید.

۱.یرفعُ

۲.یرفعُ

۳.یقربانِ

۴.یقربُ

۵.یصدقونَ

۶.یصدقُ

۷.یتعبنَ

۸.تتعبُ

التمرین الثالث :

خطاهای موجود در اعراب و تحلیل صرفی را اصلاح کنید.

ینجح : فعل مضارع – للغائب – مجرد ثلاثی – معرب / فعل مرفوع و فاعله (الصادق) و جمله فعلیه.

الصادق : اسم – مفرد – مذکر – مشتق – اسم فاعل – معرب / فاعل و مرفوع

و : حرف – مبنی علی الفتح

یفشل : فعل مضارع – للغائب – مجرد ثلاثی – معرب / فعل مرفوع و فاعله (الکاذب) و جمله فعلیه.

الکاذب : اسم – مفرد – مذکر – مشتق – اسم فاعل – معرب / فاعل و مرفوع .

التمرین الرابع :

جدول را با استفاده از کلماتی که در عبارتهای زیر آمده پر کنید .

التمرین الخامس :

عبارتهای زیر را به عربی برگردانید.

۱.علم ، انسان را به خداوند نزدیک می کند .

(العلم یقرب الانسان الی الله)

۲.وقت نماز رسیده است الان می رویم و نماز می خوانیم .

(قدحان وقت الصلاة نذهب الان و نصلی )

۳.آنها نور حق را ندیدند و از حقیقت دور شدند .

(اولئک ما ابصروا نور الحق و ابتعدوا عن الحقیقة )

التمرین السادس :

مترادف و متضاد را تعیین کنید .

الشاب # العجوز           الثوب = اللباس             السوء  # الحسن

الجید = الطیب              وجد # فقد                      تحت  # فوق

بعث = ارسل                علینا # لنا                     الابن =  الولد     

اقترب  # ابتعد             الفتی = الشاب               الحسنة  # السیئة

پاسخ تمرین های درس هشتم عربی اول دبیرستان

التمرین الاول :

کلماتی که زیر آنها خط کشیده شده را در جای مناسب از جدول قرار بده :

الف :

ب:

التمرین الثانی :

هر کلمه از ستون اول را به آنچه مناسبش است از ستون دوم وصل کن :

کیفَ : اسم استفهام و مبنی علی الفتح

اُدرسْ : فعل امر و مبنی لی السکون

هؤلاءِ :اسم اشاره و مبنی علی الکسر

هی : ضمیر منفصل مرفوع و مبنی علی الفتح

الذی : موصول خاص و مبنی علی السکون

یعلمُ : فعل مضارع مرفوع و معرب

التمرین الثالث :

در ترجمه عبارتهای زیر ،صحیح را تعیین کن :

1.آولئک الذین صدقوا و اولئک هم المتقونَ.

آنان کسانی اند که راست گفتند و آنان همان پرهیزکارانند .

2.فاصبرْ علی ما یقولونَ و سبّح بحمد ربّک .

پس بر آنچه می گویند شکیبا باش و به ستایش پروردگارت تسبیح گوی.

3.إنّی لما أنزلتَ الیّ من خیرٍ فقیرٌ .

همانا من به آنچه از نیکی به سویم فرستی ،نیازمندم .

پاسخ تمرین های درس هفتم عربی اول دبیرستان :

التمرین الاول :

در جای خالی موصول مناسب قرار دهید :

1.التی

2.اللّتی

3.ما

4.من

5.الذینَ

التمرین الثانی :

جای خالی را مطابق نمونه کامل کنید :

المومنة هی التی تتوکّلُ علی الله فی الحیاة.

المومنونَ هم الذین یتوکّلون علی الله فی الحیاة.

المومناتُ هنّ اللّاتی یتوکّلنَ علی الله فی الحیاة .

التمرین الثالث :

در ترجمه عبارتهای زیر ، صحیح را معین کن :

1.الحمد لله الذی له ما فی السماوات و ما فی الارض.

سپاس خدای را که آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است از آن اوست

2.قد افلح المومنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون

به تحقیق مومنانی که در نمازهایشان فروتنند رستگار شدند.

3.العاجزُ من عجزَ عن اکتساب الثواب .

ناتوان کسی است که از به دست آوردن ثواب عاجز باشد .

التمرین الرابع :

در تجزیه کلماتی که با خط مشخص شده اند صحیح را انتخاب کن:

الف.هو: اسم ، ضمر منفصل للغائب

ب.الذی : اسم،موصول خاصّ ، للمفرد المذکر

ج.أرسلَ :فعلٌ ماضٍ ، للغائب ، مزید ثلاثی

د.ــه : اسم ، ضمیر متصل للنصب أو للجرّ

پاسخ تمرین های درس ششم عربی اول دبیرستان :

التمرین الاول :

جای خالی را کامل کنید :

التمرین الثانی :

جای خالی را پر کنید :

التمرین الثالث :

خطاها را در ترجمه ی عبارتهای زیر تصحیح کنید :

1.هم مشغولون بمطالعة دروسهم و نحن نفکّر فی الامتحان .

آنها سرگرم مطالعه درسهایشان هستند و ما به امتحان فکر می کنیم .

2.انتم تتعلّمون الللغة العربیّة لأنّها لغة القرآن .

شما زبان عربی را فرامی گیرید چون آن زبان قرآن است .

3.الیوم اکملت لکم دینکم و اتممتُ علیکم نعمتی .

امروز دینتان را برای شما کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام کردم.

التمرین الرابع :

کلمات زیر را با ضمیر (یاء) بنویسید .

علّمَ:علّمنی           معلم : معلمی          ینصرُ : ینصرنی        

بـ : بی                 أکرمَ : أکرمنی             قلم : قلمی

پاسخ تمرین های درس پنجم عربی اول دبیرستان

التمرین الاول:

1.بشیر (صفت مشبه ) # نذیر (صفت مشبه )

2.کافر (اسم فاعل) # مؤمن (اسم فاعل)

3.ناقص (اسم فاعل)  # کامل  (اسم فاعل)

التمرین الثانی :

التمرین الثالث :

در تجزیه کلماتی که زی آنها خط کشیده شده صحیح را مشخص کنید :

رزقَ : فعل ماض ، للغائب ، مجرد ثلاثی

صالح : اسم ، مفرد ، مذکر ، مشتق (اسم فاعل )

پاسخ تمرین های درس چهارم عربی اول دبیرستان

التمرین الاول :

1.الف

2.ج

التمرین الثانی:

یا صانع کل مصنوع

یا خالق کل مخلوق

یا رازق کل مرزوق

یا مالک کل مملوک

یا کاشف کل مکروب

یا ساتر کل معیوب

التمرین الثالث :

التمرین الرابع :

شاهدَ = رأی           الوالدة = الاُم              الرخیص # الباهظ

البیع # الشراء         لاأدری = لاأعلم           منحَ = وهبَ

وراء = خلفَ          اُخرجْ # اُدخلْ             بعیدٌ عن # قریب من

پاسخ تمرین های درس سوم عربی اول دبیرستان

التمرین الاول

بر اساس متن، صحیح را معین کنید.

1.صحیح

2.صحیح

3.غلط

4.صحیح

التمرین الثانی

افعال مزید را تعیین کرده و در جای مناسب بنویسید.

1.ینقلبُ

2.جاهد

3.أرسلنا

4.کفّرْ

5.إستکبرَ

التمرین الثالث

جای خالی را مناسب با ضمیر کامل کن

التمرین الرابع

هر فعل را در جای مناسبش بنویس

إفتعال : إفتتحَ – إجتنبوا – نکتسبُ – ینتصرونَ

تفعّل : تبسّم – تنزّلُ

إنفعال : إنصرفَ – تنبسطُ – إنقلبَ

التمرین الخامس

صحیح را معین کنید .

1.تسلیم نمی شوند

2.جهاد کن

3.بیاموز – می آموزی

پاسخ تمرین های درس دوم عربی اول دبیرستان

التمرین الاول :

1.صحیح

2.غلط

3.غلط

التمرین الثانی :

فاعلَ : هاجرَ – کاتبَ - جالسَ

فعّلَ : علّمَ – قدّمَ - کبّرَ

أفعلَ : أکرمَ – أشرکَ - أحسنَ

یُفاعلُ : یُهاجرُ – یکاتبُ - یجالسُ

یُفعّلُ :یُعلّمُ – یُقدّمُ - یُکبّرُ

یُفعِلُ : یُکرِمُ – یُشرکُ - یُحسِنُ

مُفاعلة : مُهاجرة – مکاتبة - مجالسة

تفعیل : تعلیم – تقدیم - تکبیر

إکرام : إکرام – إشراک – إحسان

التمرین الثالث :

1.أحسَنَ

2.أنزلنا

3.ثَبّتَ

4.نزّلنا

التمرین الرابع :

التمرین الخامس:

1.مؤمن به هنگام برخورد با مشکلات احساس ضعف نمی کند.

2.خدایا دلهای ما را به نور ایمان و یقین روشن کن .

3.اینان سعادت را در کمک کردن به دیگران یافتند.

4.مؤمنان با مالهایشان و جانهایشان در راه خدا جهاد می کنند.

پاسخ تمرینات درس اول عربی اول

التمرین الاول :

1.مفاتح

2.اعبدی

3.علماء

4.یأمرون

5.امرأة

6.ارکان

رمز  : فعل أمر

التمرین الثانی :

ماضی : ضحکوا(خندیدند)عصفت(وزید) فقدتم(از دست دادید) عزمنا(تصمیم گرفتیم)

مضارع : یکشفان (کشف می کنند) نصدق (راست می گوییم) یخسر (ضرر می کند) تقدرین (می توانی)

أمر : اُترک (ترک کن) إحملا (حمل کنید) إفتحوا (باز کنید) ارحموا (رحم کنید)

نهی : لاتقنطی (ناامید نشو) لاتحبسا(حبس نکنید) لاتظلموا(ستم نکنید) لاتیأس (مأیوس نباش)

التمرین الثالث :

1.لاتلبسوا

2.لاتحزنْ

3.لاتقربا

التمرین الرابع :

التمرین الخامس :

مثنی (مفرد) : والدین (والد) جنتان (جنت) بحرین (بحر)

جمع سالم (مفرد) : مسئولین (مسئول) عالمات(عالمة) صادقین(صادق) صالحات(صالحة) خاشعون(خاشع)فراشات(فراشة)

جمع مکسر(مفرد) : ایّام (یوم) علوم (علم) عباد (عبد)

التمرین السادس :

هم

انتَ

هو

التمرین السابع :

مبتدا : قول

خبر : صدقٌ

فاعل : اللهُ

مفعول : الامثالَ

مجرور به حرف جر : الناسِ

التمرین الثامن :

1.در جستجوی عیب های مردم نباشید.

2.خداوند می داند و شما نمی دانید.

3.رکوع و سجود کنید و پروردگارتان را بپرستید.

الإعراب والتحلیل الصرفی :

التحلیل الصرفی :

التحلیل الصرفی ،بررسی ویژگی های فردی هر کلمه است ، بدون در نظر گرفتن موقعیت آن کلمه در جمله.(در فارسی به آن تجزیه می گوییم) اولین گام در تحلیل صرفی این است که تشخیص دهیم ، کلمه ی مورد نظر اسم است یا فعل است یا حرف.

ü       اگر اسم است، ویژگیهای فردی آن به ترتیب چنین خواهد بود:

عدد (مفرد،مثنی،یاجمع) ، جنس (مذکر،مؤنث) ، جامد یا مشتق(نوع مشتق)، نکره یا معرفه بودن(نوع معرفه) ، مبنی یا معرب (اگر معرب بود منصرف یا غیر منصرف بودنش را مشخص کنیم)

ü       اگر فعل است، ویژگی های فردی آن به ترتیب چنین خواهد بود :

زمان (ماضی، مضارع، امر) ، صیغه (غائب،مخاطب،متکلم) ، مجرد یا مزید (نوع مزید ) ، لازم یا متعدی ، مبنی یا معرب، معلوم یا مجهول .

ü       اگر حرف است ،ویژگی های فردی آن به ترتیب چنین خواهد بود :

نوع حرف ، عامل یا غیر عامل ، نوع مبنی (زیرا حروف همه مبنی اند).

الإعراب :

الإعراب ،بررسی نقش هر کلمه است ، با در نظر گرفتن موقعیت آن کلمه در جمله .(در فارسی به آن ترکیب می گوییم).اولین گام در الإعراب این است که تشخیص دهیم کلمه ی مورد نظر ،در چه جمله ای قرار گرفته (جمله ی فعلیه یا اسمیه).

ü       اگر کلمه ی مورد نظر ما در جمله ی فعلیه است :

در صورتی که آن کلمه اسم باشد ممکن است نقشهایی مانند فاعل ،نائب فاعل ،مفعول ،مجرور به حرف جر،....را بپذیرد.

در صورتی که آن کلمه فعل باشد علاوه بر بیان نقش فعل ، باید فاعلش را نیز در کنارش مشخص کنیم.

در صورتی که آن کلمه حرف باشد نیازی به الإعراب ندارد.

ü       اگر کلمه ی مورد نظر ما ، در جمله ی اسمیه است :

یا نقش مبتدا دارد و یا  خبر (که با توجه به توضیحاتی که در بحث جمله ی اسمیه گذشت می توانیم نقش هرکدام را تشخیص دهیم).

نکته : البته در بحث نواسخ مبتدا وخبر خواهیم دید که با آمدن هرکدام از نواسخ در ابتدای جمله ی اسمیه تغییراتی در إعراب مبتدا وخبر ایجاد می شود .

بیشتر بدانیم :                                                            

نقشهای مرفوع : فاعل ،نائب فاعل ،مبتدا ،خبر،اسم افعال ناقصه ،اسم افعال مقاربه،خبر حروف مشبه بالفعل،خبر لا نفی جنس

نقشهای منصوب : مفعول به ،مفعول فیه ،مفعول له(لأجله) ،مفعول مطلق،حال ، تمییز ،مستثنی،منادیَ ،خبر افعال ناقصه ،خبر افعال مقاربه ،اسم حروف مشبه بالفعل ،اسم لانفی جنس.

نقشهای مجرور : مجرور به حرف جر ،مجرور به اضافه(مضاف الیه).

للإعراب والتحلیل الصرفی :

(ذَهَبَ الطالِبُ إلی المدرسةِ).

جمله ی اسمیه :

جمله ای است که با یک اسم مرفوع(مبتدا) شروع شود مانند :  القِناعَةُ  کنزٌ .

نکته : ممکن است قبل از مبتدا ،جارومجرور یا ظرف یا اسم استفهام بیاید.مانند :(فی الصَدرِ علمٌ، هناکَ کتابٌ ،مَنْ انتَ ) .در این صورت باز هم جمله، اسمیه است .

ارکان جمله ی اسمیه : مبتدا ، خبر

مبتدا :  اسمی است مرفوع که درباره ی آن خبر می دهیم ومعمولاً در ابتدای جمله ی اسمیه می آید.

نکته : مبتدا معمولاً به صورت معرفه می آید.   اللهُ   عالمٌ .

نکته :  اسمهای مبنی اگر در ابتدای جمله بیایند،مبتدا و محلاً مرفوع هستند.   هذا کتابٌ .            هوَ عالمٌ.

خبر :  اسمی است مرفوع که درباره ی مبتدا خبر می دهد و معمولاً پس از مبتدا می آید .

نکته :خبر معمولاً به صورت نکره می آید .  اللهُ  عالمٌ .

انواع خبر :

1.مفرد    2.جمله    3.شبه جمله

1.خبرمفرد: اگر خبر به صورت یک اسم مرفوع ، بعد از مبتدا بیاید آنرا خبر مفرد به شمار می آوریم .(هرچند مثنی یا جمع باشد).

الطالبُ ناجحٌ          الطالبانِ ناجحانِ         الطلابُ ناجحونَ .

2.خبر جمله : (می تواند جمله ی اسمیه یا فعلیه باشد)

خبر جمله(فعلیه) : اگر بعد از مبتدا یک فعل(یا یک فعل با متعلقاتش مانند فاعل،مفعول...)بیاید،خبر از نوع جمله ی فعلیه است . مانند : العلمُ یَرفَعُ الإنسانَ .  (یَرفَعُ...)خبر از نوع جمله ی فعلیه است.

خبر جمله(اسمیه) : اگر بعد از مبتدا یک اسم مرفوع که ضمیری به آن متصل است بیاید(وبعد از آن یک اسم مرفوع دیگر یا جارومجرور بیاید) ،خبر از نوع جمله ی اسمیه است.مانند: العلمُ مقامُهُ رفیعٌ .(مقامُهُ....)خبر از نوع جمله ی اسمیه است.

3.خبر شبه جمله : اگر بعد از مبتدا ، جارومجرور یا ظرف بیاید ،خبر از نوع شبه جمله است .مانند: الحَمدُ لِّلهِ .( لِلّهِ) خبر از نوع شبه جمله است.

نکته :اگر خبر از نوع مفرد باشد علامت رفع(  ُ ، ٌ ،ان ،ون) ظاهر می شود ولی اگر خبر از نوع جمله یا شبه جمله باشد ،محلاً مرفوع است یعنی علامت رفع، ظاهر نمی شود.

مطابقت خبرمفرد  با مبتدا :

قبل از توضیح این بحث ،بهتر است بدانیم از آنجاکه خبر مفرد یک اسم است، ممکن است یا جامد باشد یا مشتق.

1.اگر خبر ،مشتق باشد،با مبتدا از نظر عدد(مفرد،مثنی،جمع)وجنس(مذکرومؤنث) ،مطابقت می کند.

مانند: (الصلاةُ واجبةٌ) (المؤمنونَ ناجحونَ). (واجِبةٌ و ناجِحونَ) اسم فاعل ومشتق هستند بنابراین با مبتدا به لحاظ عددوجنس،مطابقت کرده اند.

2.اگر خبر ،جامد باشد، با مبتدا از نظر عدد(مفرد،مثنی،جمع)وجنس(مذکرومؤنث) ،مطابقت نمی کند.

مانند: (الصلاةُ عمودُ الدّین) (الشهداءُ سراجُ الاُمةِ). (عمودُ و سراجُ) اسم جامد هستند بنابراین نیازی به مطابقت کردن با مبتدا ندارند.

؟؟؟؟؟؟ آیا می توان جای مبتدا وخبر را عوض کرد یعنی خبر را در اول جمله و مبتدا را در آخر آورد.

جواب : بله در دو مورد ،لازم است خبر بر مبتدا،مقدّم شود :

1.اگر مبتدا ،یک اسم نکره ، وخبر از نوع شبه جمله باشد مانند: فی الصدرِ  علمٌ .(فی الصدرِ)خبر از نوع شبه جمله و(علمٌ) مبتدای نکره است بنابراین آنها را جابجا کرده ایم یعنی خبر را مقدّم ومبتدا را مؤخر کرده ایم.

·         اگر مبتدا معرفه وخبر شبه جمله باشد ،مقدّم و مؤخر کردن هرکدام جایز است.مثلاً (السؤالُ لی) و (لی السؤالُ)  هر دو صحیح هستند ،زیرا (السؤالُ)که مبتدا است، معرفه است.

2.اگر خبر اسم استفهام باشد باز هم لازم است که بر مبتدا ،مقدم شود مانند : (مَنْ  أنتَ) که (مَنْ) اسم استفهام است بنابراین بر مبتدا مقدم شده است .

جمله :

جمله دو نوع است 1. فعلیه  2. اسمیه

جمله ی فعلیه : جمله ای است که با فعل شروع می شود مانند : کَتَبَ الطالبُ الدرسَ .

نکته : در جملات فعلیه ممکن است گاهی قبل از فعل ، جارومجرور یا ظرف یا اسم منصوب یا ضمیرمنصوب بیاید.

 فی المدرسة  کَتَبتُ الدرسَ.            الیومَ اکملتُ لَکُم دینکم.             الکتابَ طالعتُ .                ایّاکَ نَعبُدُ.

ارکان جمله ی فعلیه :

جمله ی فعلیه حتماً دارای فعل وفاعل است و گاهی ممکن است علاوه بر آن ، مفعول ، جارومجرور ،....نیز داشته باشد.

فعل :

قبلاً هم گفتیم که فعل به لحاظ نیاز یا عدم نیاز به مفعول بر دو قسم است:لازم ومتعدی.

فعل لازم: فعلی است که فقط نیاز به فاعل دارد. مانند فعل(ذَهَبَ) در جمله ی  (ذَهَبَ علیٌّ).

فعل متعدی:فعلی است که علاوه بر فاعل به مفعول هم نیاز دارد.                                                                 مانند فعل(نَصَرَ) در جمله ی (نَصَرَ اللهُ الرَسولَ).

فاعل:

اسمی است مرفوع که بعد از فعل می آید وجوابی است به سؤال: (چه کسی؟)یا (چه چیزی؟).

اعراب اصلی مرفوع (  ُ  ٌ ) است .

نَجَحَ المُؤمنُ   (المؤمنُ فاعل است و علامت رفع آن هم حرکت ضمه   ُ   در انتهای آن است.

نکته :اگر فاعل، اسم مبنی باشد ،علامت رفع  ظاهر نمی شود مانند : نَجَحَ ذلکَ (در اینجا ذلکَ  که فاعل است، یک اسم اشاره است ومی دانیم که اسمهای اشاره مبنی هستند)

اقسام فاعل :

1.اسم ظاهر : هرگاه بعد از فعل ، یک اسم مرفوع بیاید ، آن را فاعل از نوع اسم ظاهر به شمار می آوریم.

ذَهَبَ الطالبُ إلی المدرسةِ . (الطالبُ فاعل از نوع اسم ظاهر است)

2.ضمیر بارز : منظور همان ضمیرهای متصل مرفوع(متصل فاعلی ) است که به انتهای فعلهای معلوم متصل شده اند.

(این ضمایر،محلاً مرفوعند)

الطلّابُ ذَهَبُوا إلی المدرسةِ. (ضمیر بارز(و)در انتهای فعل (ذهبوا)فاعل است).

3.ضمیر مستتر : اگر فاعل، نه اسم ظاهر باشد و نه ضمیر بارز، از نوع ضمیر مستتر خواهد بود .

در جمله ی (الرجلُ ذَهَبَ) فاعل،ضمیر(هوَ) است که در فعل (ذَهبَ) مستتر است.

؟؟؟؟؟؟؟ چرا (الرجلُ) را به عنوان فاعل در نظر نمی گیریم؟

جواب : زیرا (الرجلُ) قبل از فعل آمده است در حالی که فاعل باید بعد از فعل بیاید.

مطابقت فعل و فاعل :

1.مطابقت از نظر عدد (مفرد،مثنی،جمع )    2.مطابقت از نظر جنس (مذکر و مؤنث)

1.مطابقت از نظر عدد :

الف. در صورتی که فاعل از نوع اسم ظاهر باشد ،فعل در ابتدای جمله به صورت مفرد می آید.

نَجحَ المؤمنُ.        نجحَ المومنان.        نجحَ المؤمنون.

ب.در صورتی که فاعل از نوع اسم ظاهر نباشد،فعل باید با اسم قبل از خودش مطابقت کند.

المؤمنُ نَجَحَ .      المؤمنان نَجَحا .      المؤمنون نجحوا .

؟؟؟؟؟؟؟ آیا اکنون می توانید فاعل را در این سه جمله مشخص کنید؟

................          ....................      ....................

2.مطابقت از نظر جنس :

بین فعل و فاعل به لحاظ جنس مطابقت وجود دارد به این صورت که اگر فاعل مذکر باشد فعل هم به صورت مذکر و اگر فاعل مؤنث باشد ،فعل هم به صورت مؤنث ذکر می شود.

نَجحَ المؤمنُ.             نجحَ المومنان.               نجحَ المؤمنون.

نَجحَتْ المؤمنةُ.         نَجحَتْ المومنتان.            نَجحَتْ المؤمناتُ.

نکته :

در چند مورد می توان فعل را هم به صورت مذکر وهم به صورت مؤنث بیان کرد :

1.اگر فاعل مؤنث مجازی باشد .

طَلَعَ الشمسُ.                      طَلَعَتْ الشمسُ.

2.اگر فاعل مؤنث حقیقی باشد ولی بلافاصله بعد از فعل نیامده باشد(یعنی بین فعل و فاعل فاصله باشد)

جاءَ  الیَومَ  فاطِمةُ .                جاءَتْ  الیَومَ   فاطمةُ .

3.اگر فاعل مذکر و جمع مکسر باشد.

ذَهَبَ الرجالُ .                 ذَهَبَتْ الرجالُ .

مفعول :

اسمی است منصوب که معمولاً پس از فعل و فاعل می آید و جوابی است به سؤال (چه کسی را )یا (چه چیزی را).

اعراب اصلی منصوب (  َ  ً ) است.    أنزَلَ اللهُ  القرآنَ .

انواع مفعول :

1.اسم ظاهر : اسمی منصوب که جوابی به سؤال (چه کسی را )یا (چه چیزی را) باشد.    قَرَأتُ الدرسَ .

2.ضمیر منفصل منصوب : (این ضمایر،محلاً منصوبند)    إیاکَ نَعبُدُ .

3.ضمیر متصل منصوب ومجرور: قبلاً گفتیم که هرگاه این ضمایر به فعل متصل شوند ،در جمله، نقش مفعول به  دارند(این ضمایر نیز،محلاً منصوبند).      رأیتُکَ فی المدرسةِ.

؟؟؟؟؟؟؟؟؟ جای مفعول کجای جمله است؟

جواب : مفعول معمولاً بعد از فعل و فاعل می آید ولی می تواند قبل از فعل یا فاعل نیز در جمله ذکر شود :

قَرَأ الطالبُ الدرسَ .           قرأ الدرسَ الطالبُ .            الدرسَ قَرَأ الطالبُ.

نکته :

اغلب در ترجمه ی مفعول از حرف (را) استفاده می کنیم ولی ممکن است گاهی از حروف دیگری مانند(از،به،با،..) نیز استفاده شود.مانند: (سأل الناسُ الرسولَ : مردم از رسول پرسیدند).

نکته :

افعال دومفعولی: اغلب فعلها یک مفعول می پذیرند ولی بعضی فعلها،دومفعولی هستند مانند :

أعطی(داد) ، آتی(داد) ، مَنَحَ(داد) ، وَهَبَ(بخشید) ،جَعَلَ(قرار داد) ، أذاقَ(چشاند) ، ألبَسَ(پوشاند) ، وَعَدَ(وعده داد) ،سمّی(نامید).

مثال :  إنّا  أعطَیناکَ  الکَوثَر .(فعل (أعطینا) دارای دو مفعول است: (کَ)مفعولٌ به اول،و(الکَوثَر)مفعولٌ به دوم است).

جار و مجرور :

حرف جر : حروفی مانند(فی) که در مبحث حروف، آنها را به صورت کامل بیان کردیم.

مجرور به حرف جر : اسمی که بعد از حرف جر می آید.  اعراب اصلی مجرور   ِ    ٍ   است.(المحفظةِ)

جار و مجرور : به حرف جر و اسم مجرور  پس از آن ، جار ومجرور  می گویند .( الکتابُ فی المحفظةِ )

معرب ومبنی:

قبل از تعریف و توضیح معرب ومبنی بهتر است بدانیم که این بحث مربوط به هرسه نوع کلمه (اسم،فعل،حرف)است.

 کلمات به لحاظ متغیّر یا ثابت بودن حرکت حرف آخر یا معرب هستند یا مبنی.

معرب : کلماتی هستند که با تغییر موقعیت در جمله ، حرکت حرف آخرشان تغییر می کند .مانند : (تلمیذ) که می تواند حرکات مختلفی را بپذیرد : (تلمیذٌ ، تلمیذاً ، تلمیذٍ ).

مبنی : کلماتی هستند که با تغییر موقعیت در جمله ، حرکت حرف آخرشان ثابت می ماند. مانند : (هُوَ) ، (ذَهَبَ) ، (فی)

مواردی که لازم است در اینجا بررسی کنیم :

1.       إعراب و بِنا    2.اقسام کلمات معرب و مبنی

إعراب چیست؟

به حرکت آخر کلمات معرب ، اعراب گفته می شود.که بر چهار نوع است :

1.إعراب رفع (  ُ  ٌ ) : کلمه ای که این اعراب را داشته باشد به آن مرفوع می گوییم مانند : یَخرُجُ ، کتابُ ، کتابٌ

2.إعراب نصب (  َ  ً ) : کلمه ای که این اعراب را داشته باشد به آن منصوب می گوییم مانند :      أن یَخرُجَ ، کتابَ ،کتاباً

 3.إعراب جر (  ِ  ٍ ) : کلمه ای که این اعراب را داشته باشد به آن مجرور می گوییم مانند : کتابِ ، کتابٍ

4.إعراب جزم (  ْ ) : کلمه ای که این اعراب را داشته باشد به آن مجزوم می گوییم مانند : لَم یَخرُجْ

نکته : اعراب جر ، مختص اسم، و اعراب جزم، مختص فعل می باشد. ولی اعراب رفع و نصب را هم اسمها می پذیرند و هم فعلها .

بِنا چیست:

 به حرکت آخر کلمات مبنی، بِنا گفته می شود.که بر چهار نوع است :

1.       مبنی بر ضمه ( ُ ) : مانند : نَحنُ ، منذُ

2.       مبنی بر فتحه (  َ ) : مانند : أنتَ ، کَتَبَ

3.       مبنی بر کسره (  ِ ) : مانند : هؤلاءِ ، هذهِ

4.       مبنی بر سکون (  ْ ) : مانند : لَمْ ، إذهَبْ

نکته : اسمهای مبنی و حروفی که در آخرشان ( ا ، یَ ، ی ) باشد، مبنی بر سکون به شمار می آیند. مانند : ما ، لا ، إلیَ ، علیَ ، الذی ، فی .

اقسام کلمات معرب و مبنی :

اقسام فعلهای معرب و مبنی :

فعلهای مبنی : ماضی ، امرمخاطب ، دو صیغه ی جمع مؤنث مضارع .

فعلهای معرب : فعل مضارع (به جز دو صیغه ی جمع مؤنث مضارع).

اقسام اسمهای معرب و مبنی :

اسمهای مبنی : ضمایر ، اسمهای اشاره ، اسمهای موصول ، اسمهای استفهام.

اسمهای معرب : بیشتر اسمها (به جز اسمهای مبنی).

اقسام حروف معرب و مبنی :

تمام حروف ، مبنی هستند .

اکنون به بررسی فعلهای معرب ومبنی می پردازیم.(و همانگونه که گفتیم،اسمها وحروف را نیز در جای خود بررسی خواهیم کرد)

فعل معرب : فعلی است که حرکت حرف آخر(لام الفعل) آن با تغییر موقعیت تغییر کند.

اقسام فعل معرب : فعل مضارع به جز دو صیغه ی جمع مونث آن(6و12) معرب است.

برای نامگذاری اعراب آخر فعلهای معرب از چه اصطلاحاتی استفاده می کنیم؟

رفع که علامت اصلی آن ضمه  ُ  است.مانند:یَضربُ

نصب که علامت اصلی آن فتحه   َ  است.مانند:أن یضرِبَ

جزم که علامت اصلی آن سکون  ْ  است.مانند:لا تَضرِبْ

ü        نکته: فعلها اعراب (جر)ندارند و این اعراب مخصوص اسم است.

فعل مبنی: فعلی است که حرکت حرف آخر(لام الفعل) آن با تغییر موقعیت ثابت بماند.

اقسام فعلهای مبنی : فعل ماضی،فعل امر مخاطب،و دو صیغه ی جمع مونث فعل مضارع(6و12) فعلهای مبنی اند.

بیشتر بدانیم : فعل مضارع و امری که در آخرشان نون تأکید بیاید نیز مبنی می باشند.

1.       نون تأکید چیست؟ نونی است که به آخر فعل مضارع و امر متصل می شود تا معنای آنها را مورد تأکید قرار دهد.   نون تأکید دو نوع است:  1.نون تأکید ثقیله (نَّ) مانند: یَنصُرنَّ .       2.نون تأکید خفیفه (نْ) مانند:یَنصُرَنْ 

فعلهای مبنی را بر طبق حرکت حرف آخر چنین می نامیم:

مبنی بر ضم مانند کَتَبُوا

مبنی بر فتح مانند کَتَبَ

مبنی بر کسر مانند تَکتُبِنَّ

مبنی بر سکون مانند اُکتُبْ

اسم معرب : اسمی است که حرکت حرف آخر(لام الفعل) آن با تغییر موقعیت تغییر کند.

برای نامگذاری اعراب آخر اسمهای معرب از چه اصطلاحاتی استفاده می کنیم؟

رفع که علامت اصلی آن ضمه   ُ   و   ٌ  است.مانند: الطالبُ،طالبٌ (ذَهَبَ الطالبُ الی المدرسةِ)

نصب که علامت اصلی آن فتحه   َ و  ً   است.مانند:الطالبَ ، طالباً(رأیتُ الطالبَ فی المدرسةِ)

جر  که علامت اصلی آن کسره   ِ  و  ٍ  است.مانند:الطالبِ ، طالبٍ (ذهبَ المُعلمُ إلی الطالبِ )

نکته : به اسمهای دارای اعراب رفع ، نصب ،جر ، به ترتیب : مرفوع ، منصوب ، مجرور می گوییم .

ü        اسمها اعراب (جزم)ندارند و این اعراب مخصوص فعل است.

اسم مبنی: اسمی  است که حرکت حرف آخر(لام الفعل) آن با تغییر موقعیت ثابت بماند.

ضمیرها، اسمهای اشاره ، اسمهای موصول ، اسمهای استفهام (و همچنین اسمهای شرط ، منادای علم و منادای نکره مقصوده ، اسم لا نفی جنس ، هر دو جزء اعداد یازده تا نوزده به غیر از جزء اول عدد دوازده)  اسم مبنی هستند.پس هر اسمی غیر از اسمهای مبنی را اسم معرب به شمار می آوریم.

اسمهای مبنی را بر طبق حرکت حرف آخر چنین می نامیم:

مبنی بر ضم مانند نَحنُ

مبنی بر فتح مانند هوَ

مبنی بر کسر مانند هؤلاءِ

مبنی بر سکون مانند الذی

نکته : حروف واسمهای مبنی که آخرشان ( ا، ﺉ ،ی) باشد مبنی بر سکون به شمار می آیند. مانند: لا، إلی،الذی

ü      حروف همگی مبنی هستند و حرف معرب وجود ندارد.

اسم موصول

اسم موصول اسمی است که دو جمله را به هم متصل می کند ومعنای آن به وسیله ی جمله ای که پس از آن می آید کامل می شود. به جمله ی پس از موصول ، صله می گویند.

الذینَ یجتهدون فی الدّرسِ ، ینجحونَ فی الحیاةِ .

(الذین)موصول است. وجمله ی (یجتهدون فی الدرسِ) صله ی موصول است.

نکته : همانگونه که مشاهده می کنید موصول می تواند در ابتدای جمله نیز بیاید.

اسم موصول دو نوع است :

 1.موصول عام (موصول مشترک)   2.موصول خاص

اسمهای موصول مشترک عبارتند از :

اسمهای موصول خاص :

؟؟؟؟؟چرا به موصول های عام و خاص این نامها را داده اند؟

به موصول خاص از این نظر ، خاص می گویند که برای مفرد ، مثنی ، جمع ، مذکر و مؤنث ، لفظ خاصی دارد ولی موصول مشترک اینگونه نیست و برای همه یکسان است .

ضمیر     

ضمیرها یا منفصل هستند و یا متصل

ضمیر منفصل : ضمیری است که به صورت مستقل در جمله به کار  می رود مانند : هوَ ، أنتَ

ضمیر متصل : ضمیری است که همراه کلمه ی دیگر به کار می رود مانند : ضمیر (تُ) در قرأتُ

ضمایر منفصل یا مرفوع هستند یا  منصوب

ضمایر متصل یا مرفوع هستند یا منصوب ومجرور

ضمایر منفصل مرفوع :

این ضمایر اغلب نقش مبتدا را (که یک نقش مرفوع است)در جمله می پذیرند. مانند : هوَ  عالمٌ

ضمایر منفصل منصوب :

این ضمایر نقش مفعول را (که یک نقش منصوب است) در جمله می پذیرند. و اغلب در ابتدای جمله قرار می گیرند.در این صورت اگر بخواهیم چنین جمله هایی را ترجمه کنیم کلماتی مانند(فقط ، تنها) را در ترجمه آنها به کار می بریم.(إیّاکَ نعبُدُ :تنها تو را می پرستیم).

ضمایر متصل مرفوع :

این ضمایر که به آنها ضمایر متصل فاعلی نیز می گویند، به فعلهای ماضی ، مضارع ، و امر چسبیده اند .البته همه ی فعلها ضمیر متصل مرفوع ندارند بلکه برخی از آنها ضمیر مستتر(یعنی پنهان) دارند.

ضمایر متصل فاعلی در فعل ماضی:

ضمایر متصل فاعلی در فعل مضارع :

ضمایر متصل فاعلی در فعل امرمخاطب:

این ضمایر علاوه بر نقش فاعل ، نقشهایی همچون نائب فاعل و اسم افعال ناقصه را نیز می پذیرند.

ضمایر متصل منصوب ومجرور

این ضمایر هم به فعل متصل می شوند ، هم به اسم  و هم به حرف.

اگر به انتهای فعل متصل شوند مفعولٌ به ومنصوبند مانند : یَجعَلُهُم (ضمیر هم در اینجا مفعول است)

اگر به انتهای اسم متصل شوند مضاف الیه ومجرورند مانند بیتک (ضمیر (ک)در اینجا مضاف الیه ومجرور است).

اگر به انتهای حروف جر متصل شوند مجرور به حرف جرند مانند إلیکَ (ضمیر (ک)در اینجا مجرور به حرف جر است .

اگر به انتهای حروف مشبه بالفعل متصل شوند اسم حروف مشبه ومنصوبند مانند :إنّکم ((کم) در اینجا اسم حروف مشبه ومنصوب است)

ضمایر متصل منصوب ومجرور

ü       هر گاه قبل از ضمایر(ﻪُ ،هُما ، هُم ، هُنَّ ) کسره یا (ی) بیاید آنها را به صورت (ﻪِ،هِما،هِم،هِنَّ) می خوانیم مانند : (فی بیتِهِ) ، (فیهِما)

ü       ترجمه ی ضمایر متصل منصوب ومجرور همانند ضمایر منفصل منصوب است.

نکته : هنگامی که بخواهیم ضمیر متکلم وحده (ی) را به انتهای فعلی متصل کنیم ، میان فعل وضمیر(ی) ، یک حرف نون قرار می دهیم که به آن نون وقایه می گویند .

نَصَرَ +  ی  ¥نصرنی

اما اگر بخواهیم این ضمیر را به اسم متصل کنیم نیازی به نون وقایه نیست .مانند : صدیقی

همچنین اگر بخواهیم این ضمیر را به انتهای حرف متصل کنیم  گاهی از نون وقایه استفاده می کنیم .                          مانند: منّی (من +ی) و گاهی استفاده نمی کنیم مانند : علیَّ (علی + ی)

در پایان بحث ضمیر لازم است این نکته را نیز بیان کنیم که دو ضمیر (ی ) و (نا) هم جزء ضمایر متصل مرفوع به شمار می روند و هم جزء ضمایر متصل منصوب و مجرور .

ضمیر (ی) در صورتی که قبل از آن نون وقایه به کار نرفته باشد ، متصل مرفوع(متصل فاعلی) است مانند : إجعَلی (که صیغه ی چهارم امر مخاطب است) و در صورتی که قبل از آن نون وقایه به کار رفته باشد متصل منصوب ومجرور(در نقش مفعول) است مانند : إجْعَلْنی

ضمیر (نا ) در صورتی که به انتهای فعل ماضی متصل شده باشد و قبل از آن هم ساکن آمده باشد ، ضمیر متصل مرفوع(ضمیرمتصل فاعلی) است مانند : جَعَلْنا ، و در غیر اینصورت ضمیر متصل منصوب ومجرور (ودر نقش مفعول) است مانند : جَعَلَنا ،یَجعَلُنا .

جامد و مشتق

اسم جامد : اسمی است که از کلمه ی دیگر گرفته نشده است مانند : شمس ، بیت ، خروج ، ذهاب .

اسم مشتق : اسمی است که از کلمه ی دیگر گرفته شده است مانند عالِم ، معلوم ، معلّم ، علیم که همگی از علم گرفته شده اند.

اسم جامد بحث خاصی ندارد ولی بهتر است بدانیم که این اسمها دو دسته اند: 1.اسم جامد مصدری(که شامل تمام مصدرهای ثلاثی ورباعی مجرد ومزید می شود مانند کتابة،انقلاب،تکذیب)  2.اسم جامد غیر مصدری (که شامل اسمهایی است که از کلمه ی دیگر گرفته نشده اند و مستقیماً از حروف الفبا گرفته شده اند مانند:رجل،نجم،ید)

اسم مشتق :

اسمهای مشتق هشت دسته اند: اسم فاعل ، اسم مفعول ، صفت مشبه ، اسم مبالغه ، اسم تفضیل ، اسم زمان ، اسم مکان ، اسم آلت

اسم فاعل : بر انجام دهنده ی کار یا دارنده ی حالتی بودن دلالت می کند و معادل آن در فارسی معمولاً (صفت فاعلی) یا (اسم فاعل) است .مانند:ناصِر(یاری کننده)،مُنذِر (انذار کننده).

اسم فاعل را هم می توان از فعل ثلاثی مجرد ساخت وهم از ثلاثی مزید.

ساختن اسم فاعل از ثلاثی مجرد: بر وزن فاعل ساخته می شود(به این صورت که یک الف به عنوان دومین حرف اضافه می کنیم)پس اسم فاعل نَصَرَ می شود: ناصِر ، کَتَبَ می شود: کاتِب

ساختن اسم فاعل از ثلاثی مزید: 1.مضارع آن فعل را می نویسیم       2 .به جای حرف مضارعه، میم مضموم (مُ) می گذاریم 3.حرف ماقبل آخر را مکسور (کسره دار) می کنیم.

به طور مثال می خواهیم از فعل عَلَّمَ   اسم فاعل بسازیم:

عَلّمَ¥  یُعلِّمُ ¥ مُعلِّم ¥ مُعلِّم

نکته : صفت فاعلی در زبان فارسی دارای پسوندهایی از قبیل (نده ، ا ) است مانند : بیم دهنده ، دانا

اسم مفعول : بر انجام شدن یا واقع شدن دلالت می کند ومعادل آن در فارسی معمولاً (صفت مفعولی) یا (اسم مفعول) است مانند : منصور (یاری شده ) ، مُحترَم (احترام شده ).

اسم مفعول را هم می توان از فعل ثلاثی مجرد ساخت و هم از ثلاثی مزید .

ساختن اسم مفعول از ثلاثی مجرد : بر وزن مفعول ساخته می شود (به این صورت که یک (میم مفتوح) به اول کلمه و یک (واو)به عنوان چهارمین حرف کلمه اضافه می کنیم. پس اسم مفعول نَصَرَ می شود : مَنصور .کَتَبَ می شود :مَکتوب

ساختن اسم مفعول از ثلاثی مزید : 1.مضارع آن فعل را می نویسیم 2    .به جای حرف مضارعه، میم مضموم (مُ) می گذاریم 3.حرف ماقبل آخر را مفتوح (فتحه دار) می کنیم.

به طور مثال می خواهیم از فعل إحتَرَمَ  اسم مفعول بسازیم:

إحترمَ ¥ یَحتَرِمُ ¥ مُحتَرِم ¥ مُحتَرَم

نکته : در ترجمه ی اسم مفعول گاهی از پسوند (شدن) استفاده می کنی  مانند : مُستضعَف (ضعیف نگاه داشته شده )

صفت مشبه :

می توان گفت صفت مشبه همان صفت ساده ی فارسی است.

وزنهای مشهور آن عبارتند از :

فعیل : شریف      فَعْل :صَعْب       فَعِل :خَشِن         فَعْلان : عَطْشان         فَعَل : حَسَن     

علاوه بر اینها،موارد زیر نیز از وزنهای صفت مشبه به حساب می آیند:  أفعَل :أحمَر       فَعلاء :حَمراء

نکته  : وزن أفعَل در صفت مشبه برای بیان رنگها(ونیز بیان عیب وزینت) به کار می رود واین با وزن أفعَل در اسم تفضیل متفاوت است .ضمن اینکه وزن مؤنث این دو نیز با هم متفاوت است.(وزن فَعلاء صفت مشبه است و وزن فُعلی اسم تفضیل).

اسم مبالغه :

اگر صفتی در انسان زیاد باشد یا انسان زیاد به آن بپردازد آن را مبالغه به حساب می آوریم.

وزنهای اسم مبالغه :       فَعّال : صبّار(کسی که زیاد صبر می کند)      فَعّالة : علّامة(کسی که زیاد می داند)

علاوه بر این،وزن (فعول) مانند (صبور) نیز از وزنهای اسم مبالغه است.

نکته: حرف (ة) در انتهای وزن فعّالة نشانه کثرت وزیاد بودن است  و علامت مؤنث نیست .

اسم تفضیل :

اسم تفضیل نمایانگر کمتر یا زیادتر بودن صفتی در فردی یا شیئی نسبت به دیگری است.

اسم تفضیل در عربی معمولا بر وزن أفعَل می آید ودر مؤنث گاهی بر وزن فُعلی به کار می رود.

أفعَل: أحسَن(نیکوتر)  أکبَر(بزرگتر)          فُعلی:  حُسنی ، کُبری

نکته ها:

1.اسم تفضیل دو معنی (تر) و(ترین) دارد.اگر بعد از آن حرف (مِن) بیاید به صورت (تر) ترجمه می شود.(محمّد أکبرُ مِن علیّ :محمد بزرگتر از علی است).

ولی اگر بعد از آن حرف (مِن)نیاید معمولا به صورت (ترین) ترجمه می شود:    أحسَنُ القِصَص : بهترین داستان

2.هر گاه دو طرف مقایسه مؤنث باشند از وزن أفعَل استفاده می کنیم نه فُعلی.                                                      مانند: (فاطمةُ أکبرُ مِن حمیدة : فاطمه بزرگتر از حمیده است)           

3.کلمه ی (خیر) اگر به معنی بهتر یا بهترین باشد وکلمه ی (شر) اگر به معنی بدتر یا بدترین باشد ،اسم تفضیلند مانند: محمدٌ خیرُ الناسِ (محمد، بهترین مردم است).

ü       برای تشخیص بهتر این مورد بهتر است بدانیم که هرگاه پس از کلمات خیر وشر ،حرف جر(لِ) یا(مِن) ویا مضاف الیه بیاید آنها را اسم تفضیل به شمار می آوریم. الصدقُ خیرٌ لکَ _علیّ خیرٌ منه _ محمدٌ خیرُ الناسِ

4.کلماتی از قبیل أشدّ ، أعزّ ، أحبّ،....بر وزن أفعل واسم تفضیلند.

اسم زمان و اسم مکان :

اسم زمان واسم مکان بر زمان ومکان وقوع فعل دلالت می کنند.این دو اسم دارای وزنهای یکسانی هستند.وهر دو بر وزنهای( مَفعَل و مَفعِل) می آیند.      مَفعَل : مَکتَب،مَعبَد           مَفعِل :مَغرِب ، مسجِد

نکته : کلماتی مانند (مدرسة و مزرعة) نیز اسم مکان هستند و(ة) در انتهای آنها به معنی کثرت وزیادبودن است.

مثلاً (مدرسة) به معنی جایی که در آن زیاد درس می خوانند.

ثلاثی (مجرد ومزید)

فعل،با توجه به حروف اصلی اش یا ثلاثی (سه حرفی) است ویا رباعی(چهارحرفی).

هر کدام از این دو یا بدون حرف زائدند(مجرد) ویا دارای حرف زائدند(مزید)

ثلاثی مجرد:فعلی است که اولین صیغه ی ماضی اش دارای سه حرف اصلی است وحرف زائد ندارد.مانند:خَرَجَ

ثلاثی مزید:فعلی است که اولین صیغه ی ماضی اش علاوه بر سه حرف اصلی،دارای حروف زائد نیز می باشد.مانند:أخْرَجَ

رباعی مجرد:فعلی است که اولین صیغه ی ماضی اش دارای چهار حرف اصلی است.مانند زَلْزَلَ

رباعی مزید:فعلی است که اولین صیغه ی ماضی اش علاوه بر چهار حرف اصلی،دارای حرف زائد نیز می باشد.مانند:تَزَلْزَلَ

ثلاثی مجرد

فعلهایی که تاکنون خوانده ایم، ثلاثی مجرد بوده اند ودانستیم که مصدر این فعلها و نیز حرکت عین الفعل در ماضی ومضارع آنها سماعی است،بر این اساس فعلهای ثلاثی مجرد،دارای شش باب هستند.(که این شش باب را تنها به منظور آشنایی بهتر شما عزیزان ذکر می کنیم)

ثلاثی مزید:گفتیم ثلاثی مزید فعلی است که اولین صیغه ی ماضی اش علاوه بر سه حرف اصلی،دارای حروف زائد نیز می باشد. ماضی ،مضارع ، ومصدر این فعلها، دارای وزن مشخصی است . فعلهای ثلاثی مزید بابهای متعددی دارند که ما هشت باب پرکاربرد آن را بررسی می کنیم.

نکته : فعلهای ثلاثی مزید،در واقع از ثلاثی مجرد ساخته شده اند.

؟؟؟؟؟فکر می کنید ساختن فعلهای ثلاثی مزید از ثلاثی مجرد به چه دلیل باشد؟      جواب : ساختن معانی جدید.

همانگونه که مشاهده می کنید

بابهای (إفعال،تفعیل،مفاعلة)  دارای یک حرف زائدند .

بابهای (تفاعل،تفعّل،إفتعال،إنفعال) دارای دو حرف زائدند .

باب (إستفعال) دارای سه حرف زائد است .

نکاتی در مورد بابهای ثلاثی مزید:

1.همزه امر در باب إفعال همیشه حرکت فتحه  َ دارد.مانند :أحسِنْ،أکرِمْ

2.در بابهایی که دارای یک حرف زائدند(إفعال،تفعیل،مفاعلة)حرکت حروف مضارع(حروف أتین)دارای ضمه  ُ است.

3.در تشخیص فعلهای ثلاثی مزید،علاوه بر تعداد حروف اصلی وزائد،باید به جایگاه قرار گرفتن این حروف در کلمه هم دقت کنیم.به طور مثال کلمه ای مانند (إنتشَرَ) باب إفتعال است(نه إنفعال) زیرا حروف اصلی آن (نشر) است وحروف زائد آن اولین و سومین حرف کلمه اند(در حالی که حروف زائد باب (إنفعال) اولین ودومین حرف کلمه اند).

همینگونه است فعلهایی مانند : إنتقاد ، إنتظار ، ......

4.فعلهایی که در یکی از بابهای إفعال یا تفعیل به کار می روند اغلب به صورت متعدی ترجمه  می شوند.به عبارت دیگر در هنگام ترجمه نیاز به مفعول دارند.                                                     "إنّا نَحنُ نزّلنا الذکرَ" همانا ما خودمان قرآن را نازل کردیم.

فعلهای باب انفعال به صورت لازم ترجمه می شوند یعنی نیاز به مفعول ندارند.                         مانند : إنهَزَمَ (فرار کرد)

فعلهای باب استفعال غالباً متعدی هستند.مانند : إستَقبَلَ (استقبال کرد )

در ترجمه ی باب (تفاعُل) معمولاً از کلماتی نظیر (با هم،با یکدیگر) استفاده می کنیم.             مانند:تَعاوَنَ الناسُ لِبناءِ المسجدِ .(مردم برای ساختن مسجد با یکدیگر همکاری کردند)

در ترجمه ی باب (مفاعلة) معمولاً میان فاعل و مفعول ،از کلمه ی (با) استفاده می کنیم .            کاتَبَ محمدٌ سعیداً .(محمد با سعید نامه نگاری کرد.)

5.مصدر باب (إفعال) گاهی بر وزن (إفالة) می آید مانند: إجابة

مصدر باب (تفعیل) گاهی بر وزن (تفعلة) می آید مانند: تبصرة

مصدر باب (مفاعلة) گاهی بر وزن (فِعال) می آید مانند :جِهاد

قواعد درس اول عربی اول دبیرستان

قواعد زبان عربی یا در مورد کلمه است یا جمله :

در دستور زبان عربی کلمه بر سه نوع است:  اسم       فعل       حرف

 اسم : کلمه ای است که دارای معناست ولی زمان ندارد.مانند :بیت، طالب ، سعید .

فعل : کلمه ای است که بر انجام دادن کار یا داشتن حالتی در یکی از زمانهای سه گانه (گذشته،حال،آینده)   دلالت  می کند. مانند:کَتَبَ (نوشت)،یَکتُبُ(می نویسد)،اُکْتُبْ (بنویس).

حرف : کلمه ای است که معنای مستقلی ندارد(و در قالب جمله معنا پیدا می کند) وبرای ارتباط دادن میان کلمات دیگر به کار می رود.

مانند: حرف (فی)در جمله ی:(کتب الطالبُ الدرسَ فی المدرسة).

ما ابتدا به بررسی (فعل) وپس از آن به بررسی (اسم)  می پردازیم.

فعل:

تقسیمات فعل:

1.فعل به لحاظ زمان(نوع) یاماضی است یامضارع است یا امر .

2 . به لحاظ صیغه  یا غائب است یا مخاطب و یا متکلم .

3.به لحاظ تعداد حروف اصلی ، یا ثلاثی است یا رباعی و هر یک از آنها یا مجردند یا مزید.

4. به لحاظ نیاز وعدم نیاز به مفعول یا لازم است یا متعدی .

5.به لحاظ متغیّر یا ثابت بودن حرکت حرف آخر یا معرب است یا مبنی .

6.به لحاظ مشخص یا نامشخص بودن فاعلش یا معلوم است یا مجهول.

7.به لحاظ وجود یا عدم وجود حرف علّه درمیان حروف اصلی آن  یا معتل است یا صحیح.

1.ماضی، مضارع، امر .

فعل به لحاظ زمان (نوع) یا ماضی است یا مضارع ویا امر.

فعل ماضی : فعلی است که بر انجام کار یا پدید آمدن حالتی در زمان گذشته دلالت می کند.مانند:جَلَسَ(نشست) حَسُنَ(نیکوشد).

فعل مضارع : فعلی است که بر انجام کار یا پدید آمدن حالتی در زمان حال یا آینده دلالت می کند. مانند: یَجلِسُ(می نشیند)،یَحسُنُ(نیکو می شود).

فعل امر : فعلی است که بر طلب انجام کار یا پدید آمدن حالتی دلالت می کند. مانند:اِجلِس(بنشین)،اُحسُنْ(نیکو شو).

فعل ماضی: فعلی است که بر انجام کار یا پدید آمدن حالتی در زمان گذشته دلالت می کند.مانند:جَلَسَ(نشست) حَسُنَ(نیکوشد).

فعل ماضی بر طبق حالتهای مختلف فاعلش (که همان ضمیر متصل مرفوع وضمیر مستتر است) دارای چهارده صیغه است.

یا حضور ندارد که به آن غائب می گوییم (او ، آنها)

یا مورد خطاب است که به آن مخاطب می گوییم (تو ،شما)

یا خود گوینده است که به آن متکلم می گوییم (من ، ما)

 هر کدام از غائب ومخاطب یا مذکرند ویا مونث

و هر کدام از اینها :

یا یکی است که به آن مفرد می گوییم.

یا دو تاست که به آن مثنی می گوییم .

یا بیش از دو تاست که به آن جمع می گوییم.

در مورد متکلم هم:

یا به تنهایی است که به آن متکلم وحده می گوییم.

یا به همراه دیگران است که به آن متکلم مع الغیر می گوییم.

روش ساختن فعل ماضی(فعل ماضی معلوم ثلاثی مجرد):

باید بدانیم که فعل ماضی معلوم ثلاثی مجرد از مصدر(همه فعلها دارای مصدر هستند) گرفته می شود.به این ترتیب:

1.حروف زائد مصدر را(اگر حرف زائد دارد)حذف می کنیم.پس سه حرف اصلی باقی می ماند.

2.به حرف اول وسوم ،فتحه  َ می دهیم.

3.حرکت حرف دوم در ماضی سماعی است(سماعی یعنی شنیداری ومنظور این است که باید آنرا از قبل شنیده باشیم)پس حرکت این حرف دوم ممکن است فتحه  َ یا کسره  ِ یا ضمه  ُ باشد.

مثال: ذهاب← ذهب← ذَهبَ← ذَهَبَ

       حُسبان←حسب←حَسبَ←حَسِبَ

        قُرْبْ ← قرب ← قَربَ ←قَرُبَ

به این ترتیب فعل ماضی معلوم ثلاثی مجرد بر سه وزن می آید: فَعَلَ ، فَعِلَ ، فَعُلَ

ü       به حرف اول اصلی،(فاءالفعل) به حرف دوم(عین الفعل) وبه حرف سوم (لام الفعل) می گوییم.

اکنون شما از این مصدرها،صیغه ی اول ماضی بسازید:

ضَرْبْ :           عِلْمْ:          خروج:          کرامة:            کتابة:

توجه داشته باشید که هر کدام از فعلهایی که ساختید،صیغه ی اول ماضی خود را تشکیل می دهند وسیزده صیغه ی دیگر،از این صیغه به دست می آید.

جدول صرف چهارده صیغه ی ماضی فعل ذَهَبَ یَذهَبُ

اکنون شما در دفتر خود،چهارده صیغه ی ماضی فعل(نَصَرَ، یَنصُرُ)را صرف کنید.

اگر یادتان باشد در ابتدای بحث گفتیم که فعل ماضی بر طبق حالتهای مختلف فاعلش دارای چهارده صیغه است.اکنون شما فاعل را در چهارده صیغه ای که صرف کرده اید پیدا کنید.

سپس به سوالات زیر پاسخ دهید:

1.در صیغه ی اول وچهارم،فاعل را مشخص کنید.

2.در سایر صیغه ها،فاعل چه نوع ضمیری است.

3.حرف(ت)در صیغه های چهار وپنج نشانه چیست؟

فعل مضارع: فعلی است که بر انجام کار یا پدید آمدن حالتی در زمان حال یا آینده دلالت می کند.                               مانند: یَجلِسُ(می نشیند)،یَحسُنُ(نیکو می شود).

روش ساختن فعل مضارع : فعل مضارع از فعل ماضی ساخته می شود، البته صیغه ی اول مضارع را از صیغه ی اول ماضی می سازیم.به این ترتیب:

1.حرف(ی)فتحه دار( ﯧَ )به ابتدای فعل اضافه می کنیم.

2.فاءالفعل(اولین حرف اصلی)را ساکن می کنیم.

3.لام الفعل(آخرین حرف اصلی)را ضمه می دهیم.

4.حرکت عین الفعل(دومین حرف اصلی)در مضارع هم مانند ماضی،سماعی است.

در نتیجه فعل مضارع معلوم ثلاثی مجرد،بر یکی از سه وزن زیر می آید.

یَفْعَلُ  مانند  یَذْهَبُ

یَفْعِلُ  مانند  یَضْرِبُ

یَفْعُلُ  مانند  یَخْرُجُ

اکنون شما در مقابل هر کدام از فعلهای ماضی زیر فعل مضارع آنرا بنویسید.

نَظَرَ:      فَتَحَ:       سَمِعَ:       أکَلَ:         کَرُمَ:

توجه داشته باشید که هر کدام از فعلهایی که ساختید،صیغه ی اول مضارع خود را تشکیل می دهند وسیزده صیغه ی دیگر،از این صیغه به دست می آید.

جدول صرف چهارده صیغه ی مضارع فعل ذَهَبَ یَذهَبُ

اکنون شما در دفتر خود،چهارده صیغه ی مضارع فعل(نَصَرَ ،یَنصُرُ)را صرف کنید.

اگر یادتان باشد در ابتدای بحث گفتیم که فعل مضارع بر طبق حالتهای مختلف فاعلش دارای چهارده صیغه است.اکنون شما فاعل را در چهارده صیغه ای که صرف کرده اید پیدا کنید.

سپس به سوالات زیر پاسخ دهید:

1.حروف أتَینَ(أ ت ی ن) را در ابتدای فعلهای مضارع مشخص کنید.

2.در قواعدسال اول دبیرستان خواندید که فعل مضارع یک فعل معرب ومرفوع است،علائم رفع را در چهارده صیغه مشخص کنید.

3.چرا دو صیغه ی جمع مونث(6و12)علامت رفع ندارند؟

فعل امر مخاطب:

فعل امر فعلی است که بر طلب انجام کار یا پدید آمدن حالتی دلالت می کند.مانند(إضرِبْ←بزن) (اُحسُنْ←نیکو شو)

نکته:فعل امر از فعل مضارع ساخته می شود.

ما تا کنون طریقه ی ساختن فعل امر مخاطب را خوانده ایم که شش صیغه است و از شش صیغه ی مضارع مخاطب ساخته می شود(البته از شش صیغه ی غائب و دو صیغه ی متکلم نیز می توانیم فعل امر بسازیم که طریقه ی ساختن آنرا در  بحث مضارع مجزوم بررسی خواهیم کرد).

طریقه ی ساختن فعل امر مخاطب:(از فعل تَضْرِبُ و تَحْسُنُ)

1.حرف مضارع(ت) را از ابتدای فعل مضارع حذف می کنیم.(ضْرِبُ،حْسُنُ)

2.اگر بعد از حذف (ت)،فعل، غیر قابل خواندن شد(به خاطر ساکن بودن ابتدای فعل) باید در ابتدای فعل،همزه بیاوریم.(اضْرِبُ،احْسُنُ)

سؤال؟؟؟؟؟به این همزه ی امر چه حرکتی باید بدهیم؟

جواب : حرکت این همزه ،به حرکت عین الفعل مضارع بستگی دارد(عین الفعل تَضْرِبُ (ر)است که دارای حرکت کسره است وعین الفعل تَحْسُنُ (س)است که دارای حرکت ضمه است)

الف.اگر عین الفعل مضارع،حرکت فتحه یا کسره داشته باشد ما به این همزه ،کسره می دهیم.مانند:إضْرِبُ

ب.و در صورتی که حرکت ضمه داشته باشد به این همزه ،ضمه می دهیم.مانند:اُحْسُنُ

3.علامتهای رفع را از انتهای فعل مضارع حذف می کنیم.(یعنی ضمه  ُ  از انتهای صیغه های 1،4،7،13،14  و(ن) از انتهای سایر صیغه ها به جز صیغه های جمع مونث)

در نتیجه،امر تَضْرِبُ می شود إضْرِبْ  و امر تَحْسُنُ می شود اُحْسُنْ

به شش صیغه ی امر فعل ذَهَبَ یَذْهَبُ در جدول زیر دقت کنید!!!!

اکنون در دفتر خود شش صیغه ی امر فعل (نَصَرَ ، یَنصُرُ)را بسازید!!!!!

اسم

اسم کلمه ای است که دارای معناست ولی زمان ندارد.مانند : شمس ، بیت ، خروج

نشانه های اسم :

_ال می گیرد.(الطالبُ)

_تنوین می گیرد.(طالبٌ)

_نون مثنی وجمع می گیرد.(طالبانِ ، طالبونَ)

_مجرور می شود.(إلی الطالبِ ،کتابُ الطالبِ)

_مضاف می شود.(طالبُ المدرسةِ)

_منادی می شود.(یا طالبُ)

تقسیمات اسم :

اسمها دارای تقسیمات گوناگونی هستند که به تعدادی از آنها اشاره می کنیم :

1.مفرد،مثنی وجمع .    2.مذکر ومؤنث      3.جامد ومشتق     4.معرب ومبنی     5.معرفه ونکره

1.مفرد،مثنی ،جمع :

مفرد : اسمی است که بر یک فرد دلالت می کند مانند : طالب ، طالبة ، جمیل ، شجرة

مثنی : اسمی است که بر دو فرد دلالت می کند مانند : طالبان ، طالبَین ، شجرتان

علائم مثنی :

·         الف در (انِ) مانند طالبانِ

·         (ی) در (  َینِ) مانند طالبَینِ

جمع : اسمی است که بر بیش از دو نفر دلالت می کند مانند طالبون،طالبین ،طالبات ، طلاب

تقسیمات اسم جمع:جمع مذکر سالم،جمع مونث سالم،جمع مکسر

نشانه ی جمع مذکر سالم : در انتهای جمع مذکرسالم یا (ونَ) می آید  مانند طالبونَ یا (ینَ) می آید مانند طالبینَ .

نشانه ی جمع مونث سالم : در انتهای جمع مونث سالم (ات) می آید مانند طالبات .

نشانه ی جمع مکسر :

جمع مکسر نشانه ی خاصی ندارد مانند طلّاب،بیوت ،رجال

�مفرد این اسمها را بنویسید

2.مذکر و مؤنث

اسمها یا مذکرند یا مؤنث

اسمهای مذکری که می توان آنها را به شکل مونث درآورد به وسیله ی یکی از علامت های سه گانه ی تأنیث،مونث می شوند مانند:

اسم اشاره :

اسمی است که به وسیله ی آن به شخص یا شئ معینی اشاره می کنیم .

اشاره قریب (اشاره نزدیک)

اشاره بعید (اشاره دور )

اشاره به مکان

ü       به اسمی که پس از اسم اشاره می آید (مشار الیه) می گوییم.

_ مشارالیه هر گاه دارای (ال) باشد ، اسم اشاره آن به صورت مفرد ترجمه می شود هرچند مثنی یا جمع باشد، که در این صورت با صفت اشاره یا اسم اشاره فارسی مطابقت می کند:

هذا الفلّاح (این کشاورز)              هذان الفلّاحانِ (این دو کشاورز)              هؤلاء الفلّاحونِ (این کشاورزان )

_ مشار الیه هر گاه بدون (ال) باشد ، اسم اشاره آن عیناً ترجمه می شود و در این صورت با ضمیر اشاره فارسی مطابقت می کند:

هذا فلّاحٌ : این کشاورز است.      هذانِ فلّاحانِ : اینها دو کشاورزند .          هؤلاء فلّاحونَ : اینها کشاورزند.

_مشارالیه هر گاه جمع غیر عاقل باشد، اسم اشاره به صورت مفرد مؤنث (هذه ، تلک ) به کار می رود .

هذه الکتب .            تلک المناطق . 

اسم استفهام :

کلمات پرسشی یا حرف استفهام هستند و یا اسم استفهام.

حروف استفهام :  أ  ، هَل  ( آیا)

اسمهای استفهام : مَن (چه کسی) ،  ما- ماهوَ -ماهیَ ( چه چیزی )  ، ماذا (چه چیزی ) ، أینَ (کجا) ،متی(چه وقت ) ،أیّ (کدام ) ، کیفَ (چگونه ) ، کَم (چند ،چقدر) .